Κάθε βράδυ

  

Κάθε βράδυ περιμένει να περάσει η ώρα. Να έρθουν τα ξημερώματα. Να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Να φτάσει η στιγμή όπου η τελευταία παρέα θα σηκωθεί απ' το τραπέζι. Η στιγμή όπου με μελαγχολία θα κλείσει η νυχτερινή αυτή συζήτηση των θαμώνων. Τότε που θα πουν πως έτσι είναι η ζωή. Αυτά έχει. Και τότε αυτός θα τους χαιρετίσει, θα κατεβάσει τα ρολά, θα κλείσει την πόρτα και θα κλειδώσει. Θα επιστρέψει στο τραπέζι για να μαζέψει τα ποτήρια τους, τις μισολερωμένες χαρτοπετσέτες, τα ψίχουλα. Και μετά θα σβήσει τα πολλά φώτα. Θα αφήσει αναμμένο μονάχα εκείνο το μικρό φωτιστικό δαπέδου. Που αρκεί για να φωτίσει το τραπεζάκι στη γωνία. Θα τραβήξει αργά την καρέκλα και θα κάτσει με μια καποια ανασφάλεια. Ένας λυγμός θα κατέβει στο λαιμό του και η αναπνοή θα γίνει κοφτή και γρήγορη. Θα βγάλει απ' την τσέπη τις φωτογραφίες της. Θα τις κοιτάξει. Όμορφη όπως πάντα, όπως κάθε ξημέρωμα. Θα τον κοιτά κι αυτή μέσα από το φωτογραφικό χαρτί. Τα μάτια της θα βρίσκουν τα δικά του. Το δικό της βελούδινο πρόσωπο θα βρίσκει τις βαθιές ρυτίδες του. Σιωπή. Εκκωφαντική σιωπή. Πώς πέρασαν τόσα χρόνια; Πώς ξοδεύτηκε μια ζωή μέσα σε κόσμο και κοινονικότητες για να μοιάζει γεμάτη... Πώς χάθηκε ο παράδεισος που ακούμπησα με τα ακροδάχτυλα και γεύτηκα με την καρδιά μου... Πότε βρεθήκαμε, πότε χαθήκαμε... Έβαλε τις φωτογραφίες στην τσέπη του. Σκούπισε ένα δάκρυ που κύλησε. Κοίταξε ψηλά. Κάπου θα ξαναβρεθούμε. Από ξημέρωμα σε ξημέρωμα μέχρι και η αιωνιότητα περνά. Γι' αυτό, κάθε βράδυ περιμένει να περάσει η ώρα. Να έρθουν τα ξημερώματα. Να ηρεμήσουν τα πνεύματα.

Η Διαδρομή

Έκλεισε την πόρτα πίσω της. Ο αέρας ήταν ψυχρός. Ο ορίζοντας θολός. Σημάδι πως τα τζάκια έκαιγαν. Κάνοντας τα πρώτα βήματα εισέπνευσε το κρύο. Αυτό ήταν καλό. Καθάριζε το μυαλό της. Πάνε μέρες, τώρα, που οι σκέψεις έρχονταν με ταχείς ρυθμούς. Εμμονικές και αμείλικτες. Πόσο να αντέξει ακόμα αυτό το μυαλό; Μακάρι να υπήρχε ένας διακόπτης, να το έσβηνε για λίγο. Να ηρεμούσε. Ο αέρας και τα βήματα βοηθούσαν. Οι άνθρωποι πασχίζουμε να εκφράσουμε την κανονικότητά  μας σε έναν κόσμο εντελώς μη κανονικό, σκέφτηκε. Αντιστρόφως ανάλογα ποσά. Πού τελειώνουμε εμείς και πού ξεκινά ο κόσμος; Οι διαβάτες την προσπερνούσαν. Τα πρόσωπα μουντά. Τα κεφάλια χαμηλά. Χαμένοι κι αυτοί στις σκέψεις τους. Γρήγορα βήματα, μηχανικά. Διαδρομές με προορισμούς. Όμως εκείνη, σήμερα, δεν είχε προορισμό. Απλά πήγαινε. Απλά προχωρούσε. Φωτάκια παντού, οι δρόμοι στολισμένοι. Πλησίαζαν Χριστούγεννα. Όλοι τα περίμεναν, μηχανικά, σα να ήταν προγραμματισμένοι. Σε δέκα μέρες, σε εννιά μέρες, σε οχτώ μέρες... Μια αντίστροφη μέτρηση χωρίς πολύ νόημα. Ίδια κάθε χρόνο. Κι εκείνη προχωρούσε. Ώσπου έφτασε σε ένα καφέ. Μπήκε μέσα. Μόνη. Καμιά φορά η μοναξιά είναι η καλύτερη συντροφιά. Υπάρχουν κι αυτές οι πυρηνικές αλήθειες που μόνο στον εαυτό σου  μπορείς να τις πεις. Μόνο με αυτόν μπορείς να τις μοιραστείς. Και μόνο απ’ αυτόν μπορείς να πάρεις απάντηση, συλλογίστηκε. Έχει κάποιο νόημα αυτό; Έχει νόημα ό,τι δε μοιράζεσαι; Μίζερο. Κι όμως, υπάρχουν πράγματα που κανένας δε θα καταλάβαινε... Κανένας δε θα σου αναγνώριζε. Όχι, τουλάχιστον, αν δε τα είχες εσύ βαθιά συνειδητοποιήσει. Κάθισε σε ένα απόμερο τραπεζάκι. Στη γωνία. Δίπλα στον καλόγηρο με τα κρεμασμένα πανωφόρια. Παρήγγειλε έναν καφέ. Έβγαλε από την τσάντα της το βιβλίο. Το άνοιξε στο σημείο όπου είχε τοποθετήσει τον σελιδοδείκτη. Ήταν η Πτώση του Καμύ. Ο καφές ήρθε. Ήταν αχνιστός. Ελπίζω να μην είναι πολύ νερωμένος, μονολόγησε και ήπιε μια γουλιά. Ήταν καλός. Ακούμπησε την κούπα στο τραπέζι με μια αίσθηση προσμονής. Έπιασε το βιβλίο και ξαναδιάβασε τις υπογραμμισμένες φράσεις. Ποια είναι, άραγε, η σωστή πλευρά της ζωής;

Ο Δεκέμβρης κι η βροχή.

https://www.youtube.com/watch?v=PH8DaKcV_-U&feature=share

Ο Δεκέμβρης κι η βροχή. Η μουσική. Τα πλήκτρα του πιάνου που σπάνε τη σιωπή του χώρου και τη βοή του μυαλού. Οι σκόρπιες σκέψεις. Οι χιλιομετρικές αποστάσεις. Πού ταξιδεύεις πάλι; Πού χάνεσαι; Κάποτε νόμιζες ότι σε είχες. Πως σε κρατούσες σφιχτά και σταθερά. Πως βάδιζες γενναία. Πού πήγαινες; Πού νόμιζες πως πήγαινες;

Και τώρα; Τώρα τί; Σα να σταμάτησε ο χρόνος. Ή σα να ήταν πάντα σταματημένος. Σα να βάδιζες ενώ δε βάδιζες. Σα να ήσουν ενώ δεν ήσουν.

Και τώρα τί;

Ο Δεκέμβρης κι η βροχή. Και σταγόνες που τρέχουν στο τζάμι. Και η μουσική. Και η λαχτάρα στην καρδιά γι’ αυτό που θα έρθει. Γι’ αυτό που πρέπει  να έρθει.

Τα μικρά τίποτα*

Το τι είναι η ζωή, είναι κάτι που δεν μπορεί να απαντηθεί εύκολα και γρήγορα, με μια λέξη ή μια φράση. Κι αν μπορεί, θέλει μαεστρία και βιώματα, ώστε να μπορέσει κανείς να συμπυκνώσει την πεμπτουσία της ζωής σε μερικά γράμματα. Το τι θυμάται κανείς για ζωή, είναι, θαρρώ, κάτι άλλο. Το τι μνήμες ανασύρει το μυαλό, καθώς επιχειρεί να κοιτάξει πίσω και να κάνει έναν απολογισμό ζωής, διαφέρει.

Η ζωή, μεγάλη ή μικρή, είναι γεμάτη ιδέες, όνειρα, πιθανότητες, δυνατότητες, συναισθήματα, σχέσεις. Μοιραζόμαστε τη ζωή μας με άλλους, εκθέτοντας του εαυτούς μας εκεί έξω. Κι αφού εκτιθέμεθα, πρέπει να υποστούμε μια κατά συνθήκη αναγκαιότητα. Να τσαλαπατηθούμε και να πληγωθούμε από πρόσωπα και καταστάσεις. Και αυτό είναι υγιές. Γιατί, τελικά, αυτό είναι το μόνο εφαλτήριο που θα μας κάνει να δυναμώσουμε, να χτίσουμε χαρακτήρα, να διεκδικήσουμε αυτά που επιθυμούμε και, πάνω απ’ όλα, να διεκδικήσουμε και διατηρήσουμε την αξιοπρέπειά μας.

Μέσα από τις τόσες εμπειρίες, τις χαρές, του πόνους και τις απογοητεύσεις, τα επιτεύγματα και τις αποτυχίες, τί μένει; Τί είναι η ζωή; Σκαμπανεβάσματα λαμβάνουν χώρα, καταστάσεις έρχονται και παρέρχονται, συνθήκες αλλάζουν. Και καθώς ο κόσμος γύρω αλλάζει με ταχείς ρυθμούς, μόνη κοινή σταθερά είναι οι άνθρωποι. Αυτοί οι λίγοι και καλοί που είναι εκεί, πάντα εκεί. Σ΄ αυτούς χρωστάμε τις αναμνήσεις. Γι’ αυτούς ζούμε τελικά.

Και η ζωή, πέρα απ’ τα μεγάλα και τα βαρύγδουπα, πέρα απ΄ όσα επιτυγχάνονται και μας γεμίζουν αυτοπεποίθηση αλλά και πέρα από τις αποτυχίες που προσπαθούμε να αφήνουμε πίσω, η ζωή, τελικά, είναι αυτά τα μικρά καθημερινά τίποτα. Αυτά που πραγματικά μας αναζωογονούν. Ο καφές με φίλους, μια παραγωγική κουβέντα, ένα κρασί και μια ταινία το βράδυ, το αεράκι ενός φθινοπωρινού πρωινού και ο άνθρωπος με τον οποίο μοιράζεσαι τη στιγμή. Στιγμές που περνούν ανύποπτα στο χρόνο, κι όμως είναι το απόσταγμα της μέρας.

Την επόμενη φορά που θα βρεθείς με φίλους για έναν καφέ, που θα δεις μια ταινία παρέα με καλή συντροφιά, που θα κάνεις μια βόλτα στην πόλη ή που θα βρεθείς σε μια ομήγυρη που συζητά, ακούει και κατανοεί, κράτησε αυτές τις στιγμές. Να είσαι εκεί, ψυχή τε και σώματι. Γιατί οι στιγμές αυτές φτιάχνουν τη ζωή σου.

Οι άνθρωποι και οι σχέσεις που δημιουργείς μαζί τους είναι αυτό που απομένει στο τέλος. Η αγάπη γι’ αυτό που κάνεις και που του αφιερώνεσαι –είτε είναι, είτε δεν είναι το επάγγελμά σου– και η πίστη σου  σε αυτό είναι που σε ανυψώνει. Το να ζεις αυτά τα μικρά τίποτα. Και να τα χαίρεσαι. Αυτά είναι η ζωή.

* δανείζομαι τη φράση ενός πολύ αγαπημένου –αν και  δεν το γνωρίζω προσωπικά– προσώπου.

Η ίδια ανθρώπινη ιστορία

Όταν ο κόσμος κοντεύει να απολέσει κάθε τι ανθρωπιστικό, ενώ αντιθέτως χαρακτηρίζεται από μια άκρατη τεχνοκρατία σε όλα, κι ωστόσο φαίνεται να διατηρεί το «ωραίο» κι «ανέμελο» προσωπείο του, συγκαλύπτοντας την κατάντια του με πλασματικές ευτυχίες, είναι επακόλουθο η αξία της ανθρώπινης ζωής και η μοναδικότητά της να υποτιμηθεί πλήρως. Και είναι λογικό να δημιουργούνται κρίσεις. Πρωτίστως ηθικές, όπου παρατηρείται η έκπτωση των αξιών, κυριεύει το συμφέρον και όλα αποτελούν μια διαλεκτική κέρδους. Κι έπειτα, — τί άλλο; — οικονομικές.

Η εποχή μας είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του τί σημαίνει τεχνοκρατία. Όταν ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως ένας αριθμός σε λίστες τραπεζικών και άλλων συστημάτων και όταν η ελεύθερη βούλησή του και η αξία της ατομικότητάς του μπορεί ανά πάσα στιγμή να θυσιαστεί σε κάθε λογής συμφέρον, τότε ο ανθρωπισμός έχει πάει περίπατο. Τότε είναι που «παίζονται τα μεγάλα παιχνίδια και τα μεγάλα συμφέροντα» εις βάρος του απλού κόσμου, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκείας.

Παρά την πρόοδο της ανθρωπότητας μέσα στους αιώνες και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (σε ένα μέρος του πληθυσμού, τουλάχιστον), η ανθρώπινη ζωή και η αξία της μοιάζει να μην υπολογίζεται καθόλου και να  θυσιάζεται ξανά και ξανά σε σκοπιμότητες. Και αυτό είναι κάτι που επιβεβαιώνεται, δυστυχώς, καθημερινά. Πολλά τραγικά συμβαίνουν ακόμα. Αρκεί αν παρακολουθήσει κανείς τις ειδήσεις και θα το καταλάβει. Πόλεμοι, τρομοκρατία, «διπλωματικές» ενέργειες εις βάρος των λαών, ρατσισμός, εθνικισμός, εχθρικότητα.

Είναι αυτό κάτι πρωτόγνωρο; Όχι. Με το να το αντιμετωπίζομε ως κάτι πρωτόγνωρο και να απορούμε με το «τι συμβαίνει στον κόσμο», είναι σαν να ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά την Αμερική. Μια αναδρομή στην ιστορία θα μας δείξει πως οι αιματοχυσίες, η μαζικές σφαγές, η βαρβαρότητα μεταξύ των ανθρώπων και οι διαφωνίες ήταν πάντα τα πιο συνήθη φαινόμενα. Αυτό, όμως, που είναι λυπηρά πρωτόγνωρο, είναι η ανοχή μας σε αυτές τις καταστάσεις, σε μια εποχή με άμεση πληροφόρηση για οτιδήποτε, σχεδόν, συμβαίνει στον πλανήτη. Αυτό που είναι λυπηρά πρωτόγνωρο είναι το να έχεις τη δυνατότητα να παρακολουθείς από τον καναπέ σου εικόνες πολέμου, αλλά να μην μπορείς να κάνεις τίποτα δραστικό γι’ αυτό.

Η ιστορία κάνει κύκλους και ό,τι περνάμε εμείς τώρα, το έχουν περάσει κι άλλοι άνθρωποι σε άλλες εποχές. Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών κάθε εποχής. Τίποτα δεν είναι τόσο καινούργιο και τίποτα δεν έχει γίνει τόσο παλιό. Οι άνθρωποι επιμένουν στις ίδιες τακτικές και κινήσεις, στα ίδια σκεπτικά. Στην ίδια χειραγώγηση του είδους τους. Θα περίμενε κανείς πως καθώς η ανθρωπότητα φτάνει σε αδιέξοδο, έχοντας χάσει κεκτημένα αλλοτινών εποχών και έχοντας απογοητευτεί από λάθος χειρισμούς καταστάσεων , οι άνθρωποι θα γίνονταν πιο ευσυνείδητοι, πιο κατανοητικοί, πιο ώριμοι και πως θα σέβονταν την ιστορία τους. Αλλά αυτό είναι κάτι που σπανίως συμβαίνει. Γι’ αυτό και τα λάθη επαναλαμβάνονται. Και θα επαναλαμβάνονται. Και πάντα θα νιώθουμε πως βρισκόμαστε ανάμεσα στον γκρεμό και το ρέμα.

Σε αυτήν την κατάσταση είναι που ο αναστοχασμός της κοσμοθεωρίας μας και του τρόπου ζωής μας αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Γιατί φαίνεται πως σταματήσαμε να σκεφτόμαστε και λειτουργούμε μηχανικά, σαν τεχνοκρατικά ρομποτάκια. Αλλά αν δε στοχαστείς πάνω στην ιστορία σου, δεν αναγνωρίσεις τα λάθη σου και δε συνειδητοποιήσεις την κατάντια σου, τότε δεν πρόκειται να ξυπνήσεις από το λήθαργο. Μόνο η προσωπική επανάσταση στον τρόπο σκέψης μπορεί να φανερώσει κάποιες ελπίδες για να γίνει πράξη το «ποτέ δεν είναι αργά».

Το σταυροδρόμι

Μια από τις δυσκολότερες αποφάσεις με την οποία έρχεται αντιμέτωπος κανείς στη ζωή του, είναι το να διαλέξει την ύστατη στιγμή σε μια κατάσταση εάν ήρθε η ώρα να αποχωρήσει και να πάει παρακάτω ή εάν πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο. Και είναι δύσκολο να αποφασίσει, γιατί καμιά από τις δυο επιλογές δεν είναι κατώτερη της άλλης.

Το να μείνεις και να προσπαθήσεις περισσότερο, προϋποθέτει πυγμή, επιμονή και υπομονή. Και την ελπίδα και την πίστη στο καλύτερο που θα φανεί στον ορίζοντα. Και αν είσαι ο μόνος που το πιστεύει αυτό, τότε η επιλογή αυτή προϋποθέτει και το σθένος να κλείσεις τα αυτιά σου στις γνώμες και τα λόγια των άλλων και να αφοσιωθείς στο στόχο σου. Απερίσπαστος. Το να αποφασίσεις πως έφτασε η στιγμή να αποχωρήσεις, από την άλλη πλευρά, είναι και αυτό μια γενναία και τολμηρή απόφαση, όταν την έχεις πάρει συνειδητά. Γιατί αν έχεις αποφασίσει συνειδητά, αυτό σημαίνει πως δε θα ξαναγυρίσεις πίσω. Δε θα αλλάξεις γνώμη. Θα υπερασπιστείς τον δρόμο που διάλεξες. Θα υπερασπιστείς την απόφαση και την επιλογή σου να δράσεις έτσι. Γιατί έχεις δράσει. Το να αποφασίσεις να φύγεις από κάπου όπου βρισκόσουν καιρό, δεν είναι συμβιβασμός. Δεν είναι δειλία. Δεν είναι φόβος. Και αν είσαι ο μόνος που το πιστεύει αυτό, τότε η επιλογή αυτή προϋποθέτει και το σθένος να κλείσεις τα αυτιά σου στις γνώμες και τα λόγια των άλλων και να αφοσιωθείς στην επιλογή σου. Απερίσπαστος.

Είναι δύσκολο να δεις ξεκάθαρα τι πρέπει να κάνεις όταν βρίσκεσαι σε αυτό το σταυροδρόμι. Χαμένος και μπερδεμένος μέσα στις γνώμες των πολλών. Κάποιος άνθρωπος σε ακούει να μιλάς, «ανιχνεύει» το πρόβλημά σου –ενώ σε έχει ακούσει να μιλάς μόνο για λίγα λεπτά- κι έπειτα σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, βλέποντας την κατάσταση μέσα από τη δική του οπτική, τις δικές του προσλαμβάνουσες και τις δικές του συνθήκες ζωής. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, έχοντας επεξεργαστεί την κατάσταση σου μόνο λίγα λεπτά και μην ξέροντας τις δικές σου αντιλήψεις και φιλοσοφία για τη ζωή. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, τι θα ήταν καλό να κάνεις για το μέλλον σου, ξέροντας ίσως ελάχιστα την ψυχοσύνθεσή σου. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, δείχνοντας, ουσιαστικά, τις δικές του προτιμήσεις και προτεραιότητες. Δευτερευόντως σκέφτεται να κοιτάξει τις δικές σου, πραγματικά. Αλλά σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, ως συμβουλή. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου και ενθουσιάζεται, μάλιστα, με τις προοπτικές της κατάστασής σου. Του φαίνεται περίεργο που δεν είσαι εξίσου ενθουσιασμένος.

Πολλοί άνθρωποι σου λένε (ο καθένας με τον τρόπο του) τι θα έκαναν στη θέση σου, κρίνοντας από τη θέση τους. Πολλές και διαφορετικές οι γνώμες, όσες και οι άνθρωποι. Πολλές και διαφορετικές οι συμβουλές, όσες και οι άνθρωποι. Για πες μου λοιπόν... Έχει κάποιο νόημα το να επηρεάζεσαι από τις γνώμες των άλλων;

Σε αυτό το σταυροδρόμι, που στέκεις πάντα μόνος, η απόφαση είναι δική σου. Όπως και η ζωή σου.

Σημείο αυτοπροσδιορισμού

Συχνά αναρωτιέμαι. Σε έναν κόσμο τόσο πολύπλοκο, χαοτικό, γεμάτο θόρυβο και σύγχυση, πού μπορείς να βρεις ένα σημείο να σταθείς; Πού μπορείς να βρεις ένα σημείο για να αυτοπροσδιοριστείς; Αλήθεια, υπάρχει τέτοιο σημείο; Παντού άνθρωποι, γνώμες, συμβουλές, πρακτικές, γούστα, πρότυπα. Και συ κάπου εκεί ανάμεσα, να προσπαθείς να βρεις λίγο χώρο για να κάνεις την παρουσία σου αντιληπτή και αισθητή στου άλλους και στον εαυτό σου. Ή, μήπως, προσπαθείς να την κάνεις απλά ανεκτή;

Η καθημερινότητα τρέχει και μαζί μ’ αυτήν τρέχει και η ζωή σου. Και συ τρέχεις από πίσω να προλάβεις. Τρέχεις, όμως, πίσω από τη ζωή σου ή πίσω από την καθημερινή ρουτίνα σου; Ζεις πραγματικά ή απλώς αποτελείς δείγμα ύπαρξης; Ή τρέχεις, απλώς, χωρίς να ξέρεις το γιατί;

Όλοι έχουμε πέσει σε τέλμα σε κάποια φάση της ζωής μας. Σε πολλές φάσεις, μάλλον. Και εκεί είναι που αγωνιούμε να βρούμε το νόημα που μοιάζει να χάνεται. Το νέο και το διαφορετικό που θα μας εμπνεύσει και θα δώσει νέα πνοή στο νόημα της ζωής μας. Όταν ζεις, όμως, σε έναν κόσμο, στον οποίο δε μένει σχεδόν τίποτα σταθερό και τίποτα δε διαρκεί για πάντα, ο μόνος τρόπος για να επιβιώσεις είναι το να μεταμορφωθείς σε χαμαιλέοντα και να είσαι έτοιμος να προσαρμοστείς στις εκάστοτε συνθήκες που ανακύπτουν. Πρέπει να είσαι έτοιμος να δεχτείς καταστάσεις και να συμβιβαστείς με κάποια πράγματα. Θέλεις, όμως, -και πρέπει- να παλέψεις για να μην αφήσεις αυτά που πραγματικά επιθυμείς. Για να μη ξεχάσεις ποιος πραγματικά είσαι μέσα απ’ αυτά.  Και εκεί μπερδεύεσαι. Τί ακριβώς κάνεις σε αυτό το κομβικό σημείο; Όλη αυτή η αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο βοηθά στον αυτοπροσδιορισμό ή, απλά, σε ετεροπροσδιορίζει;

Για να μη χαθείς, ωστόσο, μέσα στα λεπτά αυτά όρια μεταξύ αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού, πρέπει να βρεις τη χρυσή τομή. Πρέπει να πάρεις μια απόσταση από τα πράγματα, από τις καταστάσεις και τους ανθρώπους. Πρέπει να πάρεις, ακόμα, μια κάποια απόσταση από τον ίδιο σου τον εαυτό. Να τον δεις από μακριά για να ανακαλύψεις ποιος ήσουν μέχρι τώρα. Και να τον θεωρήσεις μέσα από το πρίσμα του χρόνου. Να δεις από που ξεκίνησες, που βρίσκεσαι, που θες να φτάσεις. Να αναζητήσεις κάποιες σταθερές για να πιαστείς και να χτίσεις θεμέλια και βάσεις, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, οι αγαπημένες σου ασχολίες. Και να θυμάσαι: εσύ δημιουργείς τον εαυτό σου και ο εαυτός σου δημιουργεί εσένα. Εσύ, μόνο εσύ, μπορείς να θέσεις σε κίνηση ή να αφήσεις σε ακινησία τη ζωή σου. Βλέπεις, ακούς, δέχεσαι, συζητάς, σέβεσαι, αποδέχεσαι και απορρίπτεις. Στο τέλος, όμως, η απόφαση είναι πάντα δική σου. Το ίδιο και η πράξη. Το ίδιο και το κίνητρο πίσω από την πράξη. Κι έτσι είσαι ελεύθερος, γιατί δε βασίζεσαι πάνω σε κάποιον ή σε κάτι. Δε ρίχνεις ευθύνες πουθενά. Και κάπου εκεί ριζώνει ο αυτοπροσδιορισμός. Στο σημείο όπου εσύ αποφασίζεις το ποιος θα είσαι.

The only person you are destined to become is the person you decide to be.

― Ralph Waldo Emerson